روز نهم دی ماه مصادف است با به شهادت رسیدن مرحوم ثقه الاسلام تبریزی به دست قوای روس که در روز عاشورا به انجام رسید ۰ اما آنچه در شخصیت و افکار آن مرد بزرگ جالب توجه است ، حساسیت و هشداری است که به مشروطه خواهان در مورد نفوذ خارجی می دهد ؛ فراموش کردن فتنه خارجی و سطحی اندیشی و غفلت از عمق خباثت اجنبی مختص عصر مشروطه نیست و امروز در انقلاب اسلامی هم به روشنی قابل رویت است ۰ مرحوم ثقه الاسلام در زمینه اندیشه سیاسی رساله ارزنده و برجسته ای دارد که به آن اشاره می کنیم ۰
رساله لالان در اوایل ۱۳۲۷ قمری نوشته شده است و سیمای مرحوم ثقه الاسلام در قامت یک آزادیخواه و مبارز علیه استعمار خارجی در آن به وضوح دیده میشود؛ مقابله توامان با استعمار روس و انگلیس ، امری که مورد غفلت برخی حوزه های فکری مشروطه قرار گرفت و در نهایت هم برخی ساده دلان از دیگ پلوی سفارت انگلیس خوردند تا استبداد از در بیرون رفته اول مشروطه ، دو دهه بعد با رضاخان از پنجره وارد گردد ۰
ایشان در قسمتی از این رساله بیان جالبی دارد که می تواند بصیرت امروز ما باشد :
مشروطه را پیشکش کردیم و اسمش را هم نبردیم. آیا شریعت و ملت حق ندارد سئوال نماید که چرا (دو کشتی متساوی اساس در یک بحر – یکی رسید به ساحل دگر به طوفان رفت) بلی نود سال به خواب رفتیم; یعنی خواب خرگوشی مان دادند و ما را لالای گفتند و گهواره جنبانی کردند و گفتند که هنوز شب است تا آن که یک دفعه خواب های موحش و کابوس های مدحش ما را از خواب بیدار کرد. دیدیم آفتاب از وسط السماء نیز گذشته و خوان نعمت را مهمان های ناخوانده یغما کرده اند و جز ته سفره چیزی نمانده، و مانند شکار جرگه ای، دور ما را با حربه های آتشین گرفته اند.