عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی درخصوص روند مدرنیزاسیون در ایران گفت: سه واژه از هم تفکیک‌شده وجود دارد که معمولاً با یکدیگر خلط می‌شود. این سه واژه عبارتند از: مدرنیته، مدرنیزاسیون و تجدد.
دکتر موسی نجفی در گفتگو با خبرنگار مهرخانه، با بیان این مطلب افزود: تجدد به معنای نوآوری بوده و همان اتفاقی است که در کشور ما رخ داده و فرهنگ بومی و سنتی نیز می‌تواند آن ایجاد کند؛ این نوآوری لازم نیست از خارج مرزها وارد ایران شود. اما مدرنیته اتفاقی است که در غرب، بعد از قرون وسطی و با رنسانس، حرکت پروتستان و سپس روشنگری، رخ داده است و ارتباطی نیز با جامعه ما ندارد.
مدرنیزاسیون سه لایحه دارد
عضو سابق هیئت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، درخصوص مفهوم سوم یعنی مدرنیزاسیون گفت: آن چیزی که از اروپا به ایران آمده و تبعات مثبت و منفی داشته، مدرنیزاسیون است؛ یعنی تقلید ما ایرانی‌ها از روند مدرنیته که برای ما نیست.
وی با بیان اینکه مدرنیزاسیون سه لایحه دارد، گفت: این سه لایه عبارت‌اند از: لایه ابزاری، لایه سیاسی و لایه ایدئولوژیک. لایه اول، یعنی استفاده از ابزارها و فنون مدرن، تقزیباً به راحتی مورد قبول جامعه ایران قرار گرفت. اولین ابزارهای واردشده نیز عینک، سمعک و ساعت در زمان پدربزرگ شاه‌اسماعیل صفوی بودند.
این استاد دانشگاه با اشاره به مدرنیزاسیون سیاسی گفت: مدرنیزاسیون سیاسی از نهضت مشروطه آغاز شده و بیش از اینکه رد شود، مورد قبول و اتفاق واقع شد. اما در مدرنیزاسیون به معنای ایدئولوژیک آن، بایدها و نبایدهایی به کار رفته است که اغلب آنها با مبانی دینی مباینت داشته و لذا مورد حساسیت جامعه قرار می‌گیرد.
جریان روشنفکری در ایران معمولاً سعی می‌کند حساسیت را از مسئله ایدئولوژیک به ابزار منتقل کند
نجفی با بیان اینکه جریان روشنفکری در ایران معمولاً سعی می‌کند حساسیت را از مسئله ایدئولوژیک به ابزار منتقل کند، گفت: این جریان اولاً می‌خواهد با این روش خود را مترقی جلوه دهد و ثانیاً بگوید رقیب، ضد پیشرفت، توسعه و کارآمدی است.
مبحث زنان در بخش مدرنیزاسیون ایدئولوژیک قرار می‌گیرد
وی با اشاره به مقوله زن در روند مدرنیزاسیون گفت: مبحث زنان نیز در قسمت سوم؛ یعنی مدرنیزاسیون ایدئولوژیک قرار می‌گیرد؛ چراکه در مقوله خانواده، عفاف و حجاب، جایگاه زن در فرهنگ ما و… در برخی موارد ضدیت تام با نگاه غربی داریم.
این استاد دانشگاه در ادامه درخصوص زمینه‌ها و بسترهای ورود نوع سوم مدرنیزاسیون در ایران، گفت: این مباحث به‌خصوص از زمانی که دانشجویان و محصلین ایرانی به اروپا رفته و با مسائل نو آشنا شدند، وارد ایران شد. این تحصیل‌کردگان اروپایی هنگام بازگشت به کشور، با خود سوغات جدیدی از افکار متفاوت همراه می‌آوردند. یکی از مسائلی که برای آنها خیلی عجیب بود و در سفرنامه‌هایشان، که به نام حیرت‌نامه است، از آن نوشته‌اند، زنان فرنگی است؛ اینکه زنان فرنگی حجاب ندارد و با مردها راحت معاشرت می‌کنند. این تحصیل‌کردگان با دیدن این زنان شگفت‌زده و حتی شیفته می‌شدند. این روند ادامه داشت تا زمان مشروطه.
مشروطه و مدرنیزاسیون در حوزه زنان
وی با اشاره به دوره مشروطیت و روند مدرنیزاسیون ایدئولوژیک در حوزه زنان، گفت: در دوره مشروطه، مدرنیزاسیون در حوزه زنان جدی‌تر شد و در کنار آزادی سیاسی آن زمان، برابری و آزادی زنا نیز آرام آرام مطرح گردید،
نجفی با بیان اینکه بحث‌های مطرح‌شده در مورد زنان در دوره مشروطه در جامعه ایران حساسیت ایجاد نکرد، گفت: تا قبل از سر کار آمدن رضاخان، این مقولات و بحث‌ها مطرح می‌شد، اما چون قوه قهریه‌ای پشت آن نبود، حساسیت نیز ایجاد نمی‌کرد.
رضاخان، با ایدئولوژی مدرنیزاسیون و به قصد سرکوب جلو آمد
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ادامه داد: در دوران مشروطه تا قبل از رضاخان، برخی زنان مطالبه آزادی کرده و یک‌سری انجمن‌ها تأسیس کردند و حرف‌های نو زدند، اما رضاخان، با یک ایدئولوژی مدرنیزاسیون و به قصد سرکوب جلو آمد؛ درحالی‌که در مشروطه اصلاً بحث ایدئولوژی و سرکوب مطرح نبود، زور سرنیزه نبود؛ هرکس می‌خواست می‌پذیرفت و هرکس نمی‌خواست، نمی‌پذیرفت. نهایت این بود که محافل مذهبی کمی رنجیده خاطر می‌شدند. اما در زمان رضاخان، زور حاکم شد.
رضاخان مسئله زن را در یک پروژه بزرگ‌تر می‌دید
وی افزود: رضاخان مسئله زن را در یک پروژه بزرگ‌تر می‌دید و می‌خواست مذهب‌زدایی کند. لذا طبیعی است که شدیداً مورد مخالفت و رنجش قرار گرفت و رضاخان را به نابودی کشاند. به دلیل همین قوه قهریه بود که قیام مسجد گوهرشاد پیش آمد و زمانی که انگلیسی‌ها رضاخان را از ایران بردند بسیاری از خانواده‌های متدین خوشحال شدند؛ هرچند کشور اشغال اجنبی شد. یعنی هیچ‌چیز مانند کشف حجاب پایه‌های حکومت پهلوی را سست نکرد.
نجفی خاطرنشان ساخت:به جز قیام مسجد گوهرشاد، حتی شاهد هستیم که آرام‌ترین علما نظیر آشیخ عبدالکریم حائری نیز مخالفت خود را با این اقدام اعلام می‌کند و تلگرافی می‌فرستد.