کتاب حاضر پژوهشی تاریخی برای کاوش اندیشه های سیاسی و فلسفه عملی در متون متنوع حوزه های دین، فرهنگ، عرفان، کلام، فلسفه و … می باشد که در سیره و رفتار عملی یا قلم و آرای متفکران و بزرگان تمدن اسلامی طی اعصار و سده های گذشته تجلی و بروز یافته است.
کتاب مراتب ظهور فلسفه سیاست در تمدن اسلامی در ده فصل سامان یافته است:
فصل یکم: اندیشه سیاسی در متون حکمت عملی، تمهید بحث، ویژگی های حکمت عملی در تمدن اسلام، تفاوت ماهیت حکمت عملی در اسلام با یونان، چند نمونه از کتاب های حکمت عملی در اسلام، آراء اهل مدینه فاضله، اخلاق ناصری، تفاوت اخلاق ناصری با الطهاره الاعراق، اخلاق جلالی، اخلاق محسنی، اخلاق منصوری و اخلاق جمالی و تفاوتشان با اخلاق ناصری، سیاست در دره التاج، مباحث دره التاج در حکمت عملی، ابتکارات دره التاج و جدا شدن از قالب های یونانی، جایگاه عدالت و مردم و توجه به رعیت در دره التاج، انعکاس واقعیات زمان در مباحث دره التاج، طرح مدینه در دره التاج، طرح فارابی در تأسیس مدینه در قالب حکمت عملی، چکیده، نتیجه گیری و برداشت
فصل دوم: اندیشه سیاسی در متون شریعت نامه ها، دو گروه متون شریعت نامه، ابواب فقه و انعکاس سیاست، رسائل فقهی در ردّ صوفیه و ظهور سیاست، سیاست در الاحکام السلطانیه و الولایات الدینیه، سیاست در سلوک الملوک، رساله سیاسی نیریزی، شریعت نامه ای در سقوط صفویه، ضرورت اخلاق الاهی در تحدید قدرت سیاسی بر اساس معراج السعاده، مباحث کتاب، لزوم رعایت کرامت ذاتی انسان، «عدالت»، محوری ترین و اساسی ترین تراز اخلاق و سلوک سیاسی، ریشه یابی ظلم در نفس سرکش انسانی، میزان و تراز در مشروعیت حکومت ها، فلسفه عدل، شرایط و معیارهای تحقق عدالت، جایگاه، نقش و تکلیف عامه عباد، «قدرت» و راه های ارتباط آن با اخلاق متعالی، ارزش و جایگاه معراج السعاده در اندیشه و اخلاق سیاسی، چکیده، نتیجه گیری و برداشت
فصل سوم: اندیشه سیاسی در اندرزنامه ها، خردنامه ها، فتوت نامه ها و متون ادبی، تمهید بحث، دو گروه منابع این طبقه، تفاوت منزلت اخلاق و سیاست در متون اخلاقی محض با متون اخلاقی حکمت عملی، تقسیم بندی و ویژگی های اندیشه سیاسی در متون اخلاقی، ویژگی های اندیشه سیاسی و تقسیم بندی آن در متون ادبی، اندیشه سیاسی در طنز ادبی، میزان اخلاق و اندیشه سیاسی در متون و رسائل شاعران، سیاست در متون اخلاقی با مخاطبانی از حکومت، سیاست، دگرگونی های اجتماعی و اندیشه سیاسی در فتوت نامه نویسی، چکیده، نتیجه گیری و برداشت
فصل چهارم: اندیشه سیاسی در متون سیاستنامه ها، دستورالوزرا و آثارالوزرا، شأن اجتماعی و سیاسی نویسندگان سیاست نامه ها، ظهور سیاست در نسائم الاسحار، امر وزارت در منشآت جوینی، ظهور سیاست در دستورالوزرا، جایگاه عدالت در دستورالوزرا، جایگاه تدبیر در دستورالوزرا، سعادت جامعه در دستورالوزرا، اندیشه سیاسی در سیاستنامه(سیرالملوک)، آیین کشورداری و سازمان اداری و حکومت در سیاستنامه(سیرالملوک)، مباحث سیاسی و ظهور فلسفه سیاست در سیاستنامه(سیرالملوک)، پادشاه زمینی سیاستنامه(سیرالملوک)، نثر سیاستنامه(سیرالملوک)، وصایا یا دستورالوزرا، ظهور سیاست در دستورالوزرا، چکیده، نتیجه گیری و برداشت
فصل پنجم: اندیشه سیاسی در سفرنامه ها و متون تاریخی، جلوه های اندیشه سیاسی در متون تاریخی، سیاست و تاریخ نگاری در شبه قاره هند، اصول سیاست و حکومت در جوامع الحکایات، اندیشه سیاسی و اسناد تاریخی، شاخه های تاریخ نگاری و اندیشه سیاسی در اسلام، اندیشه سیاسی و تاریخ جهانگشای جوینی، ظهور سیاسی و سفرنامه ناصرخسرو، ظهور فلسفه سیاست در تاریخ بیهقی، علل شکست ها و ناکامی دولت ها در تاریخ بیهقی، ظهور سیاست در کتب تاریخی دبیران حکومتی، سیر تحولات زمانه در سمط العلی، اندیشه و سیاست در تاریخ غازانی، سیاست و سلوک اجتماعی در فرمان حکومتی، وضعیت پریشان ایران در عهد مغولان، اندیشه سازندگی در تاریخ غازانی، تاریخ طبری و نحوه ظهور سیاست در آن، ارتباط تاریخ و سیاست، چکیده، نتیجه گیری و برداشت
فصل ششم: اندیشه سیاسی در متون عرفانی، ذوقی و رسائل صوفیه، ظهور اجتماعی صوفیه و متون عرفانی، تأثیر سیاست و مرشد کامل و تحولات عصر صفویه، تشکیلات سیاسی صوفیه، تقسیم بندی صوفیه به شیعه و سنی، انتقاد از لفظ آزادی در فرهنگ غرب در رساله لامحه شب، زاویه ای از چگونگی نگرش عارفان به ظهور سیاست، جلال الدین محمد رومی و پایه مدنیت بشری، انعکاس روح زمانه در یک تمثیل لطیف عارفانه، از آیین سیاسی-اشراقی تا دولت سلوک عرفانی، از مدینه فلسفی تا خلیه و حکیم الاهی، دو بنیاد اندیشه اسلامی و ایرانی در آیین سیاسی-اشراقی، پایه های افلاطونی و نظریه مدینه افلاطون در حکمت اشراق، مشروعیت حکومت در این نظریه، پادشان ملکوتی و حکیمان متألّه در ریاست مدینه، رساله فارسی پرتونامه و ظهور سیاست، نظر سیاسی در حکمه الاشراق، نظر شیخ اشراق در الواح عمادی، فلسفه سیاست از آیین اشراقی به طرف سلوک عرفانی، نفی پرِباز ملوک و پرواز دولت سلوک در رساله مرصاد العباد من المبدأ ال المعاد، مفهوم عرفانی سایه بودن سلطان و بحث در مشروعیت حکومت، ملوک دین و دنیا در مرصادالعباد، از ملک عاریتی فانی به ملک حقیقی باقی، سلوک و تقرب به حق با نظام سیاسی، معدلت و رعیت پروری و مصالح خلق در مرصادالعباد، وظایف حکومت، سلوک الی ا…، پادشاهی عامّه و خاص در مرصادالعباد، صید سلطنت دل در مرصادالعباد، سلوک وزیران و اصحاب قلم و نوّاب، رعایت حال رعیت در تمام اجزای حکومت، سلوک مفتیان، مذکران و قاضیان، سلوک ارباب نعم و اصحاب اموال، پیش زمینه های فکری-سیاسی نظریه مرشد کامل و متون عرفانی، انعکاس نقد و زمانه در متون عرفانی دوره صفویه، آقامحمدبیدآبادی و احیای عرفان شیعی پس از صفویه، گشایش فضای جدید برای اندیشه ها، چکیده، نتیجه گیری و برداشت
فصل هفتم: اندیشه سیاسی در متون فلسفه تاریخ، قالب فلسفه تاریخ و قوانین تحول اجتماعی، طرح مقدمه ابن خلدون و ظهور فلسفه سیاست در آن، عصبیت و عمران، دو واژه کلیدی در فلسفه تاریخ، روضه الانوار و ظهور فلسفه سیاست، بیان قوانین حیات جامعه، در بیان خرابی ملک و انحطاط جامعه، فلسفه تاریخ در نظم الغرر و نضدالدرر، فلسفه تاریخ در تجارب الامم، فلسفه تاریخ در رساله مکافات نامه، چگونگی بیان و ادبیات سیاسی مکافات نامه، چکیده، نتیجه گیری و برداشت
فصل هشتم: اندیشه سیاسی در متون کلامی، علم کلام در اسلام، مسائل علم کلام و ظهور سیاست در آن، یک نظریه درباره علم کلام و فلسفه، علم کلام، معتزله و دوره محنت و ظهور سیاست، اختلاف در صدر اسلام و انعکاس آن در علم کلام، مسأله جبر و اختیار و ظهور سیاست، مسأله عدل در علم کلام و اهمیت سیاسی آن، امر به معروف و نهی از منکر و ظهور سیاست در آن، ظهور فلسفه سیاسی در بحث امامت و تفاوت آن با فقه، بحث مشروعیت و ارتباط آن با امامت، تفاوت بازتاب سیاسی بحث امامت در جایگاه اصل یا فرع دین، جکیده، نتیجه گیری و برداشت
فصل نهم: اندیشه سیاسی در متون سیاسی نویسان و مصلحان اجتماعی، نقد و طرح متون سیاسی نویسان و مصلحان اجتماعی، گستردگی و تنوع این متون، نقد زمانه در تحدید نهایات الاماکن، نقد زمانه در جبر، متون مصلحان اجتماعی و انتقاد از حکومت ها، بیان مفاسد در حکومت های جَور در آفتاب و زمین، رساله مقیم و مسافر و ظهور فلسفه سیاسی، ارتباط اندیشه سیاسی و تاریخ، اصلاح طلبی با توجه به شریعت، اصلاح طلبی اسلامی و نقد غرب گرایان، مبارزه با استعمار خارجی، دو عامل انحطاط جوامع اسلامی، لزوم جهاد و تقویت بنیه مادی و معنوی جوامع اسلامی، ماهیت ظلم و استبداد در حکومت های سلطنتی ایران، چند نمونه از رفتار مستبدانه، سلطنت مقننه و جمهوری، نقد مخالفان مذهبی مشروطه، تفسیر آزادی در مقیم و مسافر، تفسیر عدالت در مقیم و مسافر، اصلاح وضعیت نظامی در جامعه اسلامی، اصلاح نظام اقتصادی در جامعه اسلامی، ظهور سیاست در هر کسی کار خودش بار خودش، چکیده، نتیجه گیری و برداشت
فصل دهم: اندیشه سیاسی در متون چندبعدی و چند روشی، تقسیم بندی متون جامع یا چند بعدی، مشخصات متون جامع و چند بعدی، نهج البلاغه و ظهور همه جانبه فلسفه سیاست در آن، تفاسیر و شروع عهدنامه مالک اشتر و ظهور فلسفه سیاست، بحث«فی الدول و علامات اقبالها و ادبارها…»، ظهور فلسفه سیاست در کشف الاسرار، ظهور فلسفه سیاست در تنبیه الامه و تنزیه المله، تفاوت و اشتراک تنبیه الامه و طبایع استبداد، حجیت رأی اکثریت و محدوده آن، نمایندگان مردم و مجتهدان، عوامل انحطاط شرق، پاسخ به مغالطات سیاسی زمانه و ظهور فلسفه سیاست، واژه آزادی در غرب و اسلام، مسأله مساوات، مسأله قانون اساسی، مداخله امت در کار دولت، انتقاد از تفکر شاه پرستی، جایگاه حکیم در متون فرهنگ و تمدن اسلامی، رساله حقایق الصنایع و حکمت سیاسی آن، چکیده، نتیجه گیری و برداشت
