تاریخچه و نقش روحانیت در صیانت از سرمایه های ملی+صوت

نهضت تحریم تنباکو، نام نهضتی مهم، مؤثر و نام آشنا در تاریخ جهان اسلام است. اقدام علمای اسلام و به ویژه فتوای میرزای شیرازی با همراهی مردم ایران باعث شد تا قرارداد استعماری «رژی» که بین دولت ناصرالدین شاه قاجار و یک شرکت انگلیسی به مالکیت «ماژور تالبوت» بسته شد و بر اساس آن تولید، خرید و فروش توتون و تنباکو برای مدت ۵۰ سال در انحصار آن شرکت قرار می‌گرفت، ناکام بماند.

رهبر معظم انقلاب اسلامی که طی سال‌های اخیر، عناوین اقتصادی را برای نام‌گذاری سال‌ها برگزیده‌اند، باتوجه به شرایط فعلی کشور، سال ۱۳۹۹ را «جهش تولید» نام نهادند تا روند استقلال اقتصادی کشور تکمیل شود. در رابطه با شباهت‌ها و ارتباط قیام تحریم تنباکو به رهبری میرزای شیرازی و نام‌گذاری سال جاری توسط رهبر معظم انقلاب اسلامی، گفت‌وگوی ویژه‌ای با «دکتر موسی نجفی»[۱] انجام شده است:

 

*چه ارتباطی بین ورود روحانیت و میرزای شیرازی به مسأله تنباکو و ورود رهبر انقلاب به مسأله تولیدملی و حالا «جهش تولید» می‌توان یافت؟ صیانت از سرمایه‌هایی مانند تنباکو، نفت وتولید ملی، چقدر به وظایف ذاتی روحانیت مربوط می‌شود و عملکرد فعلی علما و حوزه‌های علمیه در چنین مقولاتی چگونه است؟ روحانیت در عرصه‌های ماهیتاً اقتصادی، چه وظیفه یا ظرفیت تمدنی‌ای دارند؟

ورود روحانیت در قیام تحریم تنباکو در ۱۳۰ سال پیش، با ورودی که امروز روحانیت به مسائل اقتصادی و بازار دارد، از جنبه‌هایی مشترک، و از جنبه‌هایی نیز متفاوت است. اولاً، مسئله در این مورد فقط بازار، سود و مسائل اقتصادی نیست. بلکه مسئله‌ی هویت و استقلال نیز مطرح است که این جنبه مشترک هر دو ورود روحانیت است.

قضیه «کمپانی رژی» و در مقابل آن حکم تحریم تنباکوی میرزار شیرازی، یکی از مقاطع مهم بیداری اسلامی است و اتفاقاً از آن ازمنه‌ای است که بیداری اسلامی، از جهان تسنن به جهان تشیع وارد و عمیق‌تر شد، و نیز بُعد وسیع‌تری پیدا کرد و به استعمار ضربه بزرگی وارد ساخت.

اگر دقت کنیم، بیداری اسلامی جریان بزرگی است که در همه جهان اسلام – در مصر، هند، ایران، عراق، لبنان و کشورهای مختلف – بوده است، و نیز یک جریان هویت‌زا نیز هست. در برخی از این کشورها، جنبه سلبی ابتدا خود را نشان داده است، و در یک‌جاهایی نیز ایجابی.

وقتی به بحث‌های سیاسی و تمدنی پرداخته می‌شود، بحث‌ها ایجابی می‌شود. وقتی از تحریم سخن می‌گوییم، بحث‌ها سلبی می‌شوند. قیام تحریم تنباکو سلبی است، البته توانسته حرکت بزرگ جهان اسلام در مورد بیداری اسلامی و هویت را عمق ببخشد و مقدمه‌ای برای حفظ استقلال سیاسی و اقتصادی باشد؛ از آن جنبه در دلِ این حرکت سلبی یک نوع ایجاب قوی هم وجود داشته است.

لذا می‌بینیم که پانزده سال پس از قیام تحریم تنباکو، نهضت مشروطیت به وجود می‌آید که یک نهضت ایجابی است و در جهان اسلام نیز، ایران این چراغ را زودتر از بقیه کشورهای اسلامی روشن کرد، و بحث آزادی، پارلمان، نظام سیاسی و اصلاح نظامی سیاسی در ایران زودتر از سایر کشورهای منطقه و کشورهای اسلامی به حرکت درآمد و جرقه آن زده شد.

اما قیام تحریم تنباکو، نفی یک حرکت خارجی و مقابله با حرکت خارجی است، و از این نظر مهم است. مسئله «جهش تولید» که رهبر معظم انقلاب بیان می‌کنند نیز با اینکه ایجابی است و درپی جهش تولید است، اما آن هم در دلِ خودش حرکت سلبی دارد. به عبارت دیگر، در این قضیه جنبه ایجابی‌اش بیشتر جلوه دارد، اما در دون خودش سلبی است. چراکه جهش تولید باعث می‌شود یک رقابت در بازار داخلی بین اجناس، کالاها و یا تولیدات داخلی با مشابه خارجی ایجاد شود؛ و ما می‌دانیم اینجا استفاده از اجناس خارجی فقط جنبه‌ی استفاده‌ی اقتصادی و کالایی ندارد، بلکه جنبه‌ی هویتی، شخصیتی و استقلال نیز در زندگی مردم به دنبال دارد.

پس از این جنبه می‌توانیم بگوییم حرکت تحریم تنباکو ظاهراً سلبی است، اما باطناً ایجابی است. اما حرکت جهش تولید، که توسط رهبر معظم انقلاب اسلامی برای سال جاری نام‌گذاری شده، ظاهراً ایجابی است اما در باطن چون تحریم هم دارد، تحریمی و سلبی هم هست.

در هر صورت، شباهت این دو مورد، در این است که عمقی را به نهضت بیداری اسلامی در ۱۳۰ سال پیش و به انقلاب اسلامی امروز می‌دهند و اینکه در چه قسمتی این‌ها می‌توانند یک نوع تمدن‌سازی را نشان بدهند، به بخش هویت‌زای این‌ها باز می‌گردد.

[۱]. عضو سابق هیئت علمی گروه آموزشی علوم سیاسی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، مدیر گروه اندیشه سیاسی دانشکده الهیات و فلسفه دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، رئیس پژوهشکده فرهنگ، انقلاب و تمدن اسلامی، رئیس گروه نظریه‌پردازی انقلاب اسلامی، مدیر گروه دوره دکترای علوم سیاسی با گرایش مسائل ایران در مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) و استاد دانشگاه علوم اسلامی رضوی.

انتشار در:

دیدگاهتان را بنویسید