موسی نجفی، عضو هیأتعلمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در نهمین طرح ضیافت رضوی، بصیرت تاریخی را لازمه بصیرت سیاسی دانست و گفت: باتوجه به مشابهت هایی که وضعیت امروز با گذشته دارد، اگر گذشته را خوب بشناسیم میتوانیم آینده را پیش بینی و از تکرار اشتباهات گذشته جلوگیری کنیم.
وی افزود: به عنوان مثال باید بدانیم چرا نهضت مشروطه به عنوان یک نهضت دینی معتبر شکست خورد و بعد از دو دهه از دل آن رضاخان بیرون آمد؟ آیا علل این شکست، امروز هم وجود دارد؟
نجفی در تبیین رابطه دین و دولت طی دورههای تاریخی اخیر تصریح کرد: در دوره صفویه نسبت دین و دولت تقریبا مثبت بود. در دوره قاجار نیز دولتیها گرچه به لیاقت دولت صفویه نمیرسیدند، اما کاملا هم وابسته و حلقه به گوش اجانب نبودند. در واقع پیش از پهلویها، همه سرسلسلهها، قوی و مقتدر بودند و با غلبه بر سران قبلی روی کار آمدند اما پهلوی را اجانب بر سر کار آوردند.
استاد دانشگاه با اشاره به انکار برخی از برههها و وقایع تاریخی توسط عدهای، یادآور شد: تخریب یا تقطیع و انکار تاریخ کار درستی نیست؛ گذشته مثل فرهنگ و دین و…، مال خود ما بوده و قابل تفکیک نیست. چه بد و چه خوب، تلخ یا شیرین، همهاش به ما مربوط است باید از خوبیها لذت ببریم و از بدیها درس بگیریم.
علل شکست انقلاب مشروطه
وی با اشاره به اینکه انقلاب اسلامی نیز مانند مشروطه انقلابی مردمی با جلوداری روحانیت و شعارهای قابل قبول بود، اما مانند مشروطه بعد از ۴۰ سال به ضد خود تبدیل نشد، درباره دلایل انحراف مشروطه اظهار کرد: اولین دلیل، خود نهضت بود که یک جاهایی به اصول خود پایبند نبود.
نجفی، کنارکشیدن و منزوی شدن متدینان را دومین عامل انحراف مشروطه دانست و گفت: این کناره گیری علل متعددی داشت؛ از جمله سادهاندیشی متدینان که وقتی نهضت پیروز شد با خوش خیالی تصور کردند دیگر کاری ندارند و صحنه را خالی کردند که باعث سوء استفاده فرصت طلبان میشود.
این نویسنده و مورخ اضافه کرد: برخی متدینان نیز به خاطر نداشتن نگاه جامع به مسائل کنار کشیدند، مانند امروز که عدهای نگاهشان سطحی، فرقهای یا تکبعدی است. برخی دیگر نیز بهخاطر کثرت نظرات و محتوا متحیر مانده و از صحنه کنار رفتند.
وی بیتقوا شدن محیط اجتماعی و راحت برچسب زدن به افراد را دیگر عامل خانه نشینی متدینان بعد از انقلاب مشروطه معرفی و خاطرنشان کرد: وقتی محیط، بیتقوا شد، فقط مساله دارها ضربه نمیخورند، بلکه همه متضرر میشوند.
نجفی، دودستگی علما و دعوای طرفداران آنها با یکدیگر را از دیگر عوامل نام برد و گفت: این عامل در مشروطه بسیارشدید و اثرگذار بود و اجانب خیلی از این وضعیت سواری گرفتند، اما در انقلاب اسلامی به دلیل وجود فصل الخطابی به نام ولایت فقیه، چندان اثری نداشت.
وی درباره دعواهای جناحی یادآور شد: حساسیت روی اصول خوب است اما نباید به حدی برسد که به هم مشغول شویم و مایه سوء استفاده دشمن شود. افراط در تقلید حریت نیز دیگر عامل منزوی شدن متدینان بود؛ اساس مشروطه بر حریت و آزادی بود اما در آن بسیار افراط شد.
این استاد دانشگاه هزینه کرد مفاهیم مقدس برای منافع حزبی و شخصی را دیگر عامل کنارکشیدن متدینان معرفی کرد و گفت: شرایط به گونهای شده بود که هر کس میخواست اعتراض کند، عملا اعتراض به مفاهیم تلقی میشد و نرمال بودن، عجیب تلقی میشد.
تاریخ به راکب سیاست، خیلی سواری نمیدهد
نجفی ادامه داد: تجربه نشان داده تاریخ به راکب سیاست، خیلی سواری نمیدهد و کسانی که میخواهند هیجانات خود را به نام تاریخ پیش ببرند سریع زمین میخورند. از سوی دیگر در مقابل این افراد کسانی هستند که عافیت طلب بوده و میترسند به انقلاب ورود کنند.
وی با طرح این پرسش که انقلاب ما هویتی است یا هویت ما انقلابی است؟، یادآور شد: انقلاب جزئی از هویت ماست، بنابراین اینگونه نیست که هرچه به انقلاب نخورد، خطرناک باشد. مثلا ممکن است فردی به لحاظ زندگی فردی انسان صالح و شایستهای باشد، اما مصلح اجتماعی یا سیاسی خوبی نباشد.
چرا هم از متدین و هم غیرمتدین ضربه میخوریم؟
این نویسنده و مورخ تاکید کرد: روحانیان باید در انقلاب باشند، ولی متناسب ظرفیتشان؛ در وهله اول صالح باشند بعد اگر توانستند مصلح اجتماعی و سیاسی شوند؛ یکی از علل اینکه هم از متدینان و هم غیرمتدینان ضربه میخوریم، عدم رعایت همین درجه بندی هاست.
نجفی، محافل وابسته به سفارتخانههای خارجی را دومین عامل شکست مشروطه دانست و گفت: این محافل اکنون نیز در کشور ما متاسفانه بسیار زیاد شده و جالب اینجاست که روشنفکران این را توهم میدانند؛ اینکه بی عرضگیها را گردن خارجیها بیندازیم اشتباه است، اما واقعیت نفوذ را هم نمی شود انکار کرد.
وی از دست کم گرفتن خطر استعمار، به عنوان سومین عامل شکست مشروطه نام برد و افزود: کشور ما به دلیل شرایط خاص همیشه مطمع نظر خارجیها بوده و امروز نیز در زمینه برجام و بسیاری مسائل دیگر از آن ضربه خوردهایم؛ کاش دیپلماتهای ما قدری تاریخ میخواندند و میدانستند که به خارجی خصوصا انگلیسی جماعت نباید اعتماد کنند.
از ادبیات فاخر استفاده کنید
این استاد دانشگاه در بخش دیگری از سخنان خود در پاسخ این پرسش که چگونه به لیبرالها و غربگراها بفهمانیم نظام ما جمهوری اسلامی است؟، تصریح کرد: اولین گام این است که به این افراد رأی ندهیم، ولی اگر مردم رأی دادند احترام بگذاریم. حزب اللهیها باید از ادبیات فاخر استفاده کنند.
نجفی خطاب به جوانان تأکید کرد: سعی کنید هرکدام در یک موضوع، عمیق و متخصص شوید تا حرفی برای گفتن داشته باشید، چرا که صرف نقد کردن هنر نیست و نقد باید همراه راهکار اصلاحی باشد.
شبکه انتقال را سالم سازی کنید
وی در پاسخ این پرسش که چرا رهبری در برخی موارد خلاف، مستقیما ورود نمیکنند و یا بصورت اجمالی با برخی قراردادها موافقت میکنند، یادآور شد: من یک بار مستقیما این سوال را از ایشان پرسیدم و فرمودند «من مسئول کلیت نظام هستم که بهطور کلی از جاده انقلاب خارج نشود». بنابراین در جزئیات باید خود مردم ورود کنند.
این استاد دانشگاه ادامه داد: از سوی دیگر در برخی موارد، بیانات و خواستههای ایشان، کامل و صحیح به مقصد منتقل نمیشود، چرا که شبکه سالمی برای این انتقال وجود ندارد؛ تلاش کنید شبکه را سالم سازی کنید و آب را از سرچشمه، سالم به مردم برسانید.
وی در پاسخ این پرسش که وقتی روحانیت به عنوان پرچمدار انقلاب نتوانسته کاری از پیش ببرد و بعضا عامل شرایط بد کنونی است، بهتر نیست کلا کنار بکشند؟، خاطرنشان کرد: اولا شرایط آنطور که میگویید بد نیست؛ تا وقتی یقه کشتی انگلیسی در کشور گرفته میشود، وضعیت خوب است و نشانه اینکه داریم راه را درست میرویم. دوما توجه داشته باشید که امام هم مخالف این بود که کشور توسط یک قشر خاص اداره شود و اینگونه نیست که کشور دست روحانیان باشد.
خط را گم نکنید
نجفی به فعالان دانشجویی تأکید کرد: نگذارید ازدحام مسائل گیجتان کند؛ خط را گم نکنید؛ بهجای پاسخ بهصورت مساله دیگران، خودتان طرح مساله کنید و مسائل و خلأها را هم با فرهنگ و شاخصههای خودمان حل کنید نه شاخصههایی که از بیرون القا میشود.